Kaç çeşit şanzıman olduğunu ve bunların çalışma prensiplerinin ne olduğuna bakalım.
Manuel şanzımanlar
Araçta vites değiştirme işleminin sürücü tarafından (elle) kontrol edilerek yapıldığı şanzıman sistemidir. Motordaki gücü tekerleklere taşırken debriyaja ihtiyaç duyarken otomatik şanzıman bu işi tork dönüşümü yapan yağ içerikli bir sistem aracılığıyla halleder. Aracı kullanan kişi tarafından elle vites değiştirilirken mutlaka öncelikle debriyaja basılmalı ve motordan tekerleklere güç iletimi kesilmelidir. Ardından vites değiştirilir ve debriyaj serbest bırakılır. Debriyaj bırakıldıktan sonra yeni vites seviyesinin ayarındaki güç seviyesi tekerleklere iletilir.
Manuel vitesli araç kullanımının motor gücünü iyi ayarlamak, aracın performansını kontrol altında tutmak ve yakıt tasarrufundan faydalanmak adına birçok avantajı olduğu doğrudur.
Ancak hızla artan trafik yoğunluğu manuel şanzımana sahip araçlarda sürekli debriyaja basıp “dur-kalk” yapmak zahmetine neden olduğu için yorucudur ve bu açıdan büyük bir dezavantaja sahiptir.
Hemen hemen tüm markalar talep nedeniyle aynı modelin manuel şanzımanlı olanınıda üretmektedir.
Tiptronik Şanzıman
Halk arasında triptonik, tiptonik gibi terimlerle ifade edilen bu şanzımanda araç hem otomatik hem manuel olarak kullanılabilir. Sanılanın aksine yarı otomatik değil; tam otomatik şanzıman modelidir. Bütün tam otomatiklerde olduğu gibi bunda da tork konvektörü kullanılmaktadır.
Bu şanzıman ilk çıktığında yarış arabaları için üretilmiştir. Tek hareket manevrasıyla alt veya üst vitese geçmesi sürücüler adına kolaylık sağlamaktadır.
Tek kusur olarak vitesi sıralı bir şekilde geçirmesidir. Örneğin; aracımız 4. viteste seyir halindeyken 2. titese geçiremezsiniz; önce 3, sonra 2. vitese olacak şekilde sırayla vites düşürebilirsiniz.
Otomatikleştirilmiş – Robotize Şanzıman
Manuel sistemin robotize edilerek otomatikleştirilmiş şeklidir. Debriyaj ve vites geçişini otomatik olarak kendisi ayarlayan bir manuel şanzıman çeşididir. Yarı otomatik olduğu kadar yarı manueldir de.
Bu sistemde bulunan şanzımanda ‘P’ modu yani park modu yoktur. Onun yerine aracın ileri gitmesini sağlayan ‘A’ modu, aracın boşa almaya yarayan ‘N’ modu ve geri gitmesine olan tanıyan ‘R’ modu bulunmaktadır.
Tam otomatik araçlarla karıştırmayınız çünkü bu şanzımana sahip araç rampada geri kayma düz zeminde kayma yapabilir. O yüzden seri bir şekilde pedalları kullanmak gerekir.
Opel marka arabalarda easytronic, Fiat marka araçlarda dualogic, Toyota’da MMT, Honda‘da I-Shift ve PSA Grubu (Citroen-Peugeot) araçlarda ise ETG ve Auto6R tipleridir.
DSG Şanzıman (Direct Shift Gearbox Şanzıman)
DSG Şanzıman, Volkswagen Grubu araçlarında kullanılan şanzıman tipidir.
Çift kavramalı şanzıman çeşididir. İki adet debriyaj vardır ve kısa zamanda hızlı vites değişimi sağlanır. Bir sonraki vites hazır hale getirilerek sürüş sağlanır. İlk olarak Alman teknolojisi kendi arabalarında denemiştir. Çift kavramalı şanzıman manuel veya otomatik vites çeşidine nazaran fazla güç ve sağlam kontrol sağlamaktadır.
Volkswagen, Skoda, Seat markalı araçlar DSG; Audi‘de S-Tronic; Renault markalı araçlarda EDC (Efficient Dual Clutch), Volvo‘da Powershift bu şanzıman tipini kullanmaktadır.
CVT Şanzıman (Continuously Variable Transmission)
Sürekli değişen oranlı şanzıman çeşididir. Oranlı olduğu için bu şanzımanda dişli sistemi yoktur; başlangıç ve bitiş oranı vardır. Bu yüzden belirlenmiş vites değil; orana kadar sonsuz bir vites oluşmaktadır. Dişli siteminin olmaması da araca vites değişimini hissettirmemekte ve sarsmamaktadır. Devir arttıkça hız da artmaktadır. Yakıt tüketimi de oldukça az olmakta birlikte en çok tercih edilen şanzıman çeşididir.
Honda marka araçlarda CVT, Audi‘de Multitronic ve Fiat markalı araçlarda ise Spadgear kullanılmaktadır.
DSP Şanzıman (Dynamic Shift Program)
Bu şanzıman çeşidi akıllı otomatik şanzıman çeşididir. Sürücünün kullanım tarzına ve hızına göre vites değiştiren akıllı şanzımandır. Aracı kullanan kişi yokuş mu çıkıyor, aşağı mı iniyor, gaz pedalına sert ve hızlı mı yoksa yumuşak bir şekilde mi basıyor; bütün bu değişkenleri hesap ederek, sürücünün sürüş tarzına göre verileri esas alarak motor akıllıca vites değişimi yapmaktadır.