Otomatik Şanzıman
OTOMATİK ŞANZIMAN NEDİR?
Otomatik şanzımanın çalışma prensibi, adından da anlaşılacağı üzere otomatik olarak vitesin değiştirildiği şanzıman sistemleridir. Vitesin değiştirilmesinin gerekli olduğu anlarda şanzıman ve tork konvertörü vites değiştirilmesi işini halleder.
Otomatik Şanzıman Çeşitleri
A) Otomatik vites kutuları:
* Klasik (Geleneksel) tam otomatik vites kutuları
* CVT Şanzımanlar
B) Yarı otomatik vites kutuları
* Tek kavramalı yarı otomatik şanzımanlar (Kuru Kavrama)
* Çiftkavramalı yarı otomatik şanzımanlar (Islak ve Kuru Kavrama)
Tiptronik Şanzıman Nedir?
Vites yükseltme ve düşürmenin direksiyondaki kulakçıklarla (paddle shift) (+ -) veya vites kolunun ileri-geri hareketiyle yapılabildiği otomatik şanzımanlara tiptronik şanzıman denir. Triptronik şanzıman yarı otomatik de olabilir tam otomatik de olabilir. Tiptronik sistemi ilk Porsche geliştirmiştir.
A) TAM OTOMATİK ŞANZIMAN ÇEŞİTLERİ
Klasik (Geleneksel) Tam Otomatik Şanzımanlar
Tam otomatik şanzımanlarda kavrama olarak tork konvertörü bulunur ve planet dişli sistemleri kullanılır. Debriyaj-kavrama görevini bir hidrolik kavrama olan tork konvertörü yerine getirirken, vites kademelerini planet dişlilerde oluşan dişli oranları meydana getirir. Hidrolik Ünite, Elektrovalf grubu, yağ pompası, dişli sistemi gibi temel bölümlerden oluşur. Şanzımanın çalışması, şanzıman kontrol ünitesi (ecu) tarafından yönetilir. Gerçek tam otomatik şanzıman olan bu sistem, en iyi otomatik şanzıman konforunu verirken, yakıt tüketiminde artışa sebep olur. Vites değişimleri, planet dişli setlerindeki dişlilerin durdurulması (fren-brake) ve birbirine kavraştırılması (kavrama-clutch) ile oluşturulur. Vites kolunda P, R, N, D, S , L, D2, D3 gibi konumlar bulunur. En önemli otomatik şanzıman üreticileri Alman ZF ve Japon Aisin firmalarıdır.
En mükemmel tam otomatik şanzımanlar: ZF-8HP (arkadan çekişli) ve ZF-9HP (önden çekişli) tork konvertörlü tam otomatik şanzımanlardır. (ZF: ZF Friedricshafen: Alman şanzıman üreticisi)
Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki makaleye bakınız…
CVT Otomatik Şanzıman – Continuously Variable Transmission (CVT) – Sürekli Değişken Şanzıman
Vites oranlarının dişlilerdeki sabit kademeli olarak değil de, sürekli olarak değişebildiği otomatik şanzıman türüne CVT şanzıman denir. Çapları değiştirilebilen bir giriş ve bir çıkış kasnağının, dönüş oranları oluşturması mantığıyla çalışır. Hidrolik kumandalı kasnaklar arasındaki bağlantı çelik kayış ile sağlanır. Sonsuz vites kademesi sunabildiğinden dolayı, bir içten yanmalı motor için en ideal ve en verimli vites kutusudur. Kontrol ünitesi yazılımıyla vites kademeleri oluşturulabilir ve sürücünün vites yükseltip düşürmesi sağlanabilir. Cvt şanzımanlar için Japon şanzımanı denebilir; Nissan, Honda, Toyota, Subaru, Mitsubishi, bu şanzıman tipini en çok kullanan otomotiv üreticileridir.
Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki makaleye bakınız…
YARI OTOMATİK ŞANZIMAN ÇEŞİTLERİ
Tek Kavramalı Yarı Otomatik Şanzımanlar
(Robotize Otomatikleştirilmiş Mekanik Şanzımanlar)
Vites değiştirme ve debriyaja basma görevini elektromekanik veya elektrohidrolik sistemler yapar. Şanzımanın dişli yapısı ve vites dişlileri – senkromeçler tamamen manuel şanzımanla aynıdır. Vites geçişleri daha fazla hissedilir, tam otomatik şanzımana ve çift kavramalı şanzımana göre sürüş konforu daha azdır. Kavrama (debriyaj) kuru tiptir (klasik baskı-balata). Manuel şanzımana en yakın, otomatikleştirilmiş (robotize) şanzımandır.
Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki makaleye bakınız…
Çift Kavramalı Yarı Otomatik Şanzımanlar
(DCT-EDC-DSG-Powershift):
Çift kavrama bulunur ve çift giriş mili bulunur. Kuru çift kavrama (2 adet baskı-balata) (en yaygın kullanım) ve Islak çift kavrama (çok diskli hidrolik kavrama) olarak iki çeşidi kullanılır. Vites değiştirme ve debriyaja basma görevini mekatronik ünite (şanzıman beyni-ECU) yönetiminde, elektromekanik veya elektrohidrolik sistemler yapar. Şanzımanın dişli yapısı ve vites dişlileri – senkromeçler manuel şanzımanla çok benzerdir-aynıdır. Fakat vites değiştirme biçimi ve çalışma prensibi tek kavramalıdan farklıdır, sürüşte bir sonraki vites önseçimle seçilir ve aslında vites değiştirme sırasında kavrama-giriş mili değiştirilir. Tam otomatik şanzımana göre geçişler daha çok hissedilirken, tek kavramalı yarı otomatik şanzımana göre çok daha az hissedilir. Yakıt tüketimi en az olan otomatik şanzıman tipi budur. Dizel otomatik araçlarda en çok çift kavramalı otomatik şanzıman kullanılır. Yarı otomatik şanzımanlar sıklıkla DCT (Dual Clutch Transmission) olarak anılır.
Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki makaleye bakınız…
Otomatik Şanzıman Parçaları Nelerdir?
Otomatik Şanzıman İçerisinde Neler Bulunur?
Tribün (Tork konverter),
Servo,
Hidrolik sistem,
Vites,
Yağ pompası kademeleri,
Diferansiyel,
Solenoid (selenoid),
Planet dişli sistemi,
Otomatik şanzıman beyinleri ( Hidrolik ya da Elektronik)
Saclar ve balata takımları,
Sübap, soğutucu ve şanzıman yağı
gibi parçalar bulunur..
Tork Konvertörü
Tork konverter, otomatik vitese sahip arabalarda kullanılan bir sistemdir. Çünkü düz vitesli arabalarda vites değişebilmeniz için öncelikle debriyaj pedalına basmanız ve bu sayede motoru boşa almanız gerekir. Bu işlemin sonunda vitesi değiştirirsiniz. Oysa otomatik vitesli arabalarda, debriyaj sistemi yerine tork konverter kullanılır.
Volan Dişlisi
Türk Dil Kurumu’nda (TDK) “Bir hareketi bir mekanizmaya aktaran veya makinelerde hareketin hızını düzgün tutmaya yarayan tekerlek” olarak tanımlanan Volan kelimesi, motorda gördüğü görev itibariyle her iki tanımı da fazlasıyla karşılamaktadır.
Planet Dişli Seti
Bir planet redüktöründe, bir çevre dişlisine eşit şekilde yerleştirilmiş pinyon dişliler, içe ve dışa doğru dişleri bulunan bir çarkın arasında eşmerkezli bir yörüngede dönerler. Pinyon dişlilerin sabit çevrenin etrafında dönmesi, güneş sistemindeki gezegenlerin yörüngesini andırır. Bu nedenle uydu dişlilerine planet çark redüktörü ya da planet redüktörü adları da verilir.
Diferansiyel
Difransiyel her iki aks ile aynı zamanda çalışırken aksların farklı hızda dönmelerini sağlayarak virajlarda stabilite sağlar. Otomobil virajı alırken, dairesel yol izler ve bir yay çizer. İşte bu yayı çizerken dışta kalan tekerlekler çapı daha geniş bir daire yayı çizeceğinden yani daha fazla mesafe katedeceğinden içtekilerden daha hızlı dönmelidir. Aşağıdaki şekilde de göreceğiniz bu durumu sağlayan diferansiyeldir. Difransiyel her iki tekerleğin arasında yer alır ve yarım bir dişli şaft ile tekerlere bağlanır. Dört tekerlekten çekişli araçlarda ise her çift teker için ayrı ayrı iki tane difransiyelleri vardır.
Solenoid (selenoid)
İçinden yağ geçen elektronik subap. Solenoidler belli viteslerde yağ kanallarını açar ve kapatırlar. uzun süre yağ değişmemesi veya eskimiş yağın kutuda kalması solenoidleri tıkayabilir ve bozabilir. Solenoidler sürekli yağın içindedir. Bu yüzden sökülmeden önce yağ boşaltılır.
Otomatik şanzıman beyinleri ( Hidrolik ya da Elektronik)
Saclar ve balata takımları
Sübap, soğutucu ve şanzıman yağı
Servo,
Hidrolik sistem
Vites
Yağ pompası kademeleri
Kaynaklar:
https://bilgihanem.com/
https://sekizsilindir.com/
https://otomobilteknoloji.blogspot.com/
1- Senkromeç
Senkromeç; araçların vites kutusunda yer alan ve vites değiştirmeyi kolaylaştıran parçaya denir. İki dişlinin arasında bulunan senkromeç, şanzımanın içerisinde yer alır. Araç hareket halindeyken ve vites değişimi yapılırken çarkların birbiri arasında geçişine olanak sağlar.
Vites değişimi sırasında dişlinin birisi sabit hızda, diğeri daha hızlı dönmeye devam eder. Senkromeç bu sabit hızda dönen dişli ile hızlı dönen dişlinin devir sayısını eşitler. Vites kolu hareket ettirildiğinde senkromeç, hareket veren dişli ile hareket alan vites dişlileri arasındaki devir sayısını eşitler ve vites geçer.
Senkromeç, vites geçişlerinde zorlanmayı, vuruntuyu ya da dişlilerin kırılmasını engeller. Manuel vitesli araçlar yanı sıra otomatik vitesli araçlarda da bulunur. Senkromeç arızası yaşanması durumunda ise vites geçişleri sorunlu olur, vites kutusu ve sistemdeki parçalar ciddi seviyede zarar görür.
2- Manşon
Bileziğe benzeyen, konik şeklinde bir parçadır. İki dişlinin arasındadır ve şanzımanın içerisinde yer alır. Şanzıman senkromeç ile dengede kalır. Çünkü bu parça vites kutusu içindeki dişlilerin doğru bir şekilde çalışmasını sağlar.
3- Giriş Mili (Prizdirek Bilyası)
Şanzımanın içinden gelen mil aksamı ile baskı balata aksamının birleşimde bulunan bir rulman parçasıdır. Kavrama sisteminden aldığı hareketi, üzerindeki dişli ile grup mili daimi iştirak dişlisine ileten mildir. Hareket, vites kutusuna bu mil aracılığıyla iletilir. Prizdirekt mili vites kutusuna bir rulman ile yataklandırılmıştır. Söz konusu parçanın görevi şanzıman dış kasası ile prizdirek mili parçasının sürtünmesini önlemek ve stabilize olan bir devinim sağlamaktır.
Prizdirek Bilyası Bozulursa; Şanzımanda en sık yaşanan sorunlardan birisi de Prizdirek rulmanı arızalanırsa ne olur sorusudur. Bu parça arızalandığınde genellikle şanzıman çalışmasını etkilemeden ses sorunlarının ortaya çıkmasına neden olur. Bu ses başlangıçta belli belirsiz olsa da zamanla oldukça yüksek ve çekilmez bir hal alacaktır. İlk etapta tek olumsuz yer ses olsa da ihmal edilerek çok ileri safhada arızalanması durumunda şanzımanın çalışmasına da etki edecektir. Bu nedenle tavsiyemiz ses fazla artmadan ustanızla görüşmeniz olacaktır.
Prizdirek Bilyası Nasıl Değiştirilir; Söz konusu bilyanın değiştirilebilmesi için aracın şanzıman aksamının tamamen dışarı alınması gerekir. Fakat bu işlemde şansımanın içinin açılması yada dağıtılması gerekmez. Prizdirek milinde bir sorun var ise şanzıman açılabilir fakat sadece bilya değişimi için şanzıman açılmadan yeni parça takılabilir.
4- Grup Mili
Grup mili, üzerindeki daimi iştirak dişlisi ile, prizdirekt mili dişlisiyle sürekli kavraşma halindedir. Prizdirekt mili döndükçe, grup mili de sürekli döner. Grup mili, birkaç dişliden oluşan, yekpare (tek parça) bir dişli grubudur. Grup mili döndükçe üzerindeki dişliler de sürekli döner.
Grup mili üzerindeki dişliler, ana mil (çıkış mili) üzerindeki vites dişlilerine sürekli olarak geçmiş durumdadır.
5- Ana Mil (Çıkış Mili-Tahrik Mili) ve Vites Dişlileri
Ana mil üzerinde vites dişlileri ve senkromeçler bulunur. Her vites dişlisi, karşısına gelen grup dişlisine geçmiş durumdadır. Hareket, grup dişlisinden, sürekli olarak vites dişlilerine iletilmektedir, fakat ana mil üzerinde bulunan vites dişlileri, bu hareketi sadece senkromeçle kavraştıklarında ana mile (çıkış miline) aktarırlar. Ana mil üzerindeki vites dişlileri, ana mile yataklıdırlar ve senkromeçle kavraşmadıkça serbest dönerler.
6- Geri Vites Mekanizması
Motordan gelen hareketin yönü, geri vites mekanizmasında bulunan avare dişli aracılığıyla değiştirilir. Avare dişli, grup mili geri vites dişlisinden aldığı hareketin yönünü değiştirerek, çıkış mili geri vites dişlisine aktarır. Geri vites için, avare dişli kayarak, iki dişli arasına girer ve bu iki dişliyi kavraştırır. Çıkış mili üzerinde bulunan geri vites dişlisinden hareket senkromeç vasıtasıyla çıkış miline iletilir. Avare dişli, giriş ve çıkış dişlileri arasına kayarak geçtiğinden bu üç dişli de düz dişlidir.
Yeni nesil bazı şanzımanlardaysa, geri vites çıkış dişlisine ait bir senkromeç vardır ve geri vitese bu senkromeçin kilitlenmesiyle geçilir; bu durumda bu üç dişli de sürekli birbirine geçmiş halde olduğundan, dişli tipleri de “helisel” dir. Üç dişli de sürekli döner fakat senkromeç (geri vites) kilitlenmedikçe hareket aktarımı olmaz, normal ileri sürüşlerde çıkış dişlisi ters yönde dönmeye devam eder fakat, hareket aktarmaz.
Yani geri vites geçişinde, avare dişli kayarak geçiyorsa, fizik kuralları gereği dişli biçimi “düz dişli” olmak zorundadır. Senkromeçle geçiş yapılıyor (senkromeçli geri vites) ve avare dişli kaydırılmıyorsa, dişli tipi “helisel” olmak zorundadır.
Manuel Şanzıman Nasıl Çalışır? (Manuel Vites Kutusunun Çalışma Prensibi)
Otomatik Şanzıman Nedir
Otomatik şanzımanın çalışma prensibi, adından da anlaşılacağı üzere otomatik olarak vitesin değiştirildiği şanzıman sistemleridir. Vitesin değiştirilmesinin gerekli olduğu anlarda şanzıman ve tork konvertörü vites değiştirilmesi işini halleder.
Otomatik Şanzıman Çeşitleri
A) Otomatik vites kutuları:
* Klasik (Geleneksel) tam otomatik vites kutuları
* CVT Şanzımanlar
B) Yarı otomatik vites kutuları
* Tek kavramalı yarı otomatik şanzımanlar (Kuru Kavrama)
* Çiftkavramalı yarı otomatik şanzımanlar (Islak ve Kuru Kavrama)
Tiptronik Şanzıman Nedir?
Vites yükseltme ve düşürmenin direksiyondaki kulakçıklarla (paddle shift) (+ -) veya vites kolunun ileri-geri hareketiyle yapılabildiği otomatik şanzımanlara tiptronik şanzıman denir. Triptronik şanzıman yarı otomatik de olabilir tam otomatik de olabilir. Tiptronik sistemi ilk Porsche geliştirmiştir.
A) TAM OTOMATİK ŞANZIMAN ÇEŞİTLERİ
Klasik (Geleneksel) Tam Otomatik Şanzımanlar
Tam otomatik şanzımanlarda kavrama olarak tork konvertörü bulunur ve planet dişli sistemleri kullanılır. Debriyaj-kavrama görevini bir hidrolik kavrama olan tork konvertörü yerine getirirken, vites kademelerini planet dişlilerde oluşan dişli oranları meydana getirir. Hidrolik Ünite, Elektrovalf grubu, yağ pompası, dişli sistemi gibi temel bölümlerden oluşur. Şanzımanın çalışması, şanzıman kontrol ünitesi (ecu) tarafından yönetilir. Gerçek tam otomatik şanzıman olan bu sistem, en iyi otomatik şanzıman konforunu verirken, yakıt tüketiminde artışa sebep olur. Vites değişimleri, planet dişli setlerindeki dişlilerin durdurulması (fren-brake) ve birbirine kavraştırılması (kavrama-clutch) ile oluşturulur. Vites kolunda P, R, N, D, S , L, D2, D3 gibi konumlar bulunur. En önemli otomatik şanzıman üreticileri Alman ZF ve Japon Aisin firmalarıdır.
En mükemmel tam otomatik şanzımanlar: ZF-8HP (arkadan çekişli) ve ZF-9HP (önden çekişli) tork konvertörlü tam otomatik şanzımanlardır. (ZF: ZF Friedricshafen: Alman şanzıman üreticisi)
Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki makaleye bakınız…
CVT Otomatik Şanzıman – Continuously Variable Transmission (CVT) – Sürekli Değişken Şanzıman
Vites oranlarının dişlilerdeki sabit kademeli olarak değil de, sürekli olarak değişebildiği otomatik şanzıman türüne CVT şanzıman denir. Çapları değiştirilebilen bir giriş ve bir çıkış kasnağının, dönüş oranları oluşturması mantığıyla çalışır. Hidrolik kumandalı kasnaklar arasındaki bağlantı çelik kayış ile sağlanır. Sonsuz vites kademesi sunabildiğinden dolayı, bir içten yanmalı motor için en ideal ve en verimli vites kutusudur. Kontrol ünitesi yazılımıyla vites kademeleri oluşturulabilir ve sürücünün vites yükseltip düşürmesi sağlanabilir. Cvt şanzımanlar için Japon şanzımanı denebilir; Nissan, Honda, Toyota, Subaru, Mitsubishi, bu şanzıman tipini en çok kullanan otomotiv üreticileridir.
Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki makaleye bakınız…
B) YARI OTOMATİK ŞANZIMAN ÇEŞİTLERİ
Tek Kavramalı Yarı Otomatik Şanzımanlar
(Robotize Otomatikleştirilmiş Mekanik Şanzımanlar)
Vites değiştirme ve debriyaja basma görevini elektromekanik veya elektrohidrolik sistemler yapar. Şanzımanın dişli yapısı ve vites dişlileri – senkromeçler tamamen manuel şanzımanla aynıdır. Vites geçişleri daha fazla hissedilir, tam otomatik şanzımana ve çift kavramalı şanzımana göre sürüş konforu daha azdır. Kavrama (debriyaj) kuru tiptir (klasik baskı-balata). Manuel şanzımana en yakın, otomatikleştirilmiş (robotize) şanzımandır.
Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki makaleye bakınız…
Çift Kavramalı Yarı Otomatik Şanzımanlar
(DCT-EDC-DSG-Powershift):
Çift kavrama bulunur ve çift giriş mili bulunur. Kuru çift kavrama (2 adet baskı-balata) (en yaygın kullanım) ve Islak çift kavrama (çok diskli hidrolik kavrama) olarak iki çeşidi kullanılır. Vites değiştirme ve debriyaja basma görevini mekatronik ünite (şanzıman beyni-ECU) yönetiminde, elektromekanik veya elektrohidrolik sistemler yapar. Şanzımanın dişli yapısı ve vites dişlileri – senkromeçler manuel şanzımanla çok benzerdir-aynıdır. Fakat vites değiştirme biçimi ve çalışma prensibi tek kavramalıdan farklıdır, sürüşte bir sonraki vites önseçimle seçilir ve aslında vites değiştirme sırasında kavrama-giriş mili değiştirilir. Tam otomatik şanzımana göre geçişler daha çok hissedilirken, tek kavramalı yarı otomatik şanzımana göre çok daha az hissedilir. Yakıt tüketimi en az olan otomatik şanzıman tipi budur. Dizel otomatik araçlarda en çok çift kavramalı otomatik şanzıman kullanılır. Yarı otomatik şanzımanlar sıklıkla DCT (Dual Clutch Transmission) olarak anılır.
Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki makaleye bakınız…
Otomatik Şanzıman Parçaları Nelerdir?
Otomatik Şanzıman İçerisinde Neler Bulunur?
Tribün (Tork konverter),
Servo,
Hidrolik sistem,
Vites,
Yağ pompası kademeleri,
Diferansiyel,
Solenoid (selenoid),
Planet dişli sistemi,
Otomatik şanzıman beyinleri ( Hidrolik ya da Elektronik)
Saclar ve balata takımları,
Sübap, soğutucu ve şanzıman yağı
gibi parçalar bulunur..
Tork Konvertörü
Tork konverter, otomatik vitese sahip arabalarda kullanılan bir sistemdir. Çünkü düz vitesli arabalarda vites değişebilmeniz için öncelikle debriyaj pedalına basmanız ve bu sayede motoru boşa almanız gerekir. Bu işlemin sonunda vitesi değiştirirsiniz. Oysa otomatik vitesli arabalarda, debriyaj sistemi yerine tork konverter kullanılır.
Volan Dişlisi
Türk Dil Kurumu’nda (TDK) “Bir hareketi bir mekanizmaya aktaran veya makinelerde hareketin hızını düzgün tutmaya yarayan tekerlek” olarak tanımlanan Volan kelimesi, motorda gördüğü görev itibariyle her iki tanımı da fazlasıyla karşılamaktadır.
Planet Dişli Seti
Bir planet redüktöründe, bir çevre dişlisine eşit şekilde yerleştirilmiş pinyon dişliler, içe ve dışa doğru dişleri bulunan bir çarkın arasında eşmerkezli bir yörüngede dönerler. Pinyon dişlilerin sabit çevrenin etrafında dönmesi, güneş sistemindeki gezegenlerin yörüngesini andırır. Bu nedenle uydu dişlilerine planet çark redüktörü ya da planet redüktörü adları da verilir.
Diferansiyel
Difransiyel her iki aks ile aynı zamanda çalışırken aksların farklı hızda dönmelerini sağlayarak virajlarda stabilite sağlar. Otomobil virajı alırken, dairesel yol izler ve bir yay çizer. İşte bu yayı çizerken dışta kalan tekerlekler çapı daha geniş bir daire yayı çizeceğinden yani daha fazla mesafe katedeceğinden içtekilerden daha hızlı dönmelidir. Aşağıdaki şekilde de göreceğiniz bu durumu sağlayan diferansiyeldir. Difransiyel her iki tekerleğin arasında yer alır ve yarım bir dişli şaft ile tekerlere bağlanır. Dört tekerlekten çekişli araçlarda ise her çift teker için ayrı ayrı iki tane difransiyelleri vardır.
Solenoid (selenoid)
İçinden yağ geçen elektronik subap. Solenoidler belli viteslerde yağ kanallarını açar ve kapatırlar. uzun süre yağ değişmemesi veya eskimiş yağın kutuda kalması solenoidleri tıkayabilir ve bozabilir. Solenoidler sürekli yağın içindedir. Bu yüzden sökülmeden önce yağ boşaltılır.
Otomatik şanzıman beyinleri ( Hidrolik ya da Elektronik)
Saclar ve balata takımları
Sübap, soğutucu ve şanzıman yağı
Servo,
Hidrolik sistem
Vites
Yağ pompası kademeleri
Kaynaklar:
https://bilgihanem.com/
https://sekizsilindir.com/
https://otomobilteknoloji.blogspot.com/
